Հայկական ընտանիքներում անձնական տարածության ու ազատության հարցը

  Հայկական ընտանիքներում հարաբերությունները, հատկապես ծնողների և երեխաների, ինչպես նաև ամուսինների միջև, հաճախ կառուցվում են փոխկապակցվածության, համատեղ կյանքի և ուժեղ հուզական ներգրավվածության հիման վրա։ Այս մոդելը դարեր շարունակ աջակցել է ընտանիքի միասնականությանը և սերնդեսերունդ փոխանցվող արժեքների պահպանմանը։ Սակայն ժամանակակից աշխարհի պայմաններում այս համակարգում սկսում են առաջանալ նոր խնդիրներ՝ կապված անձնական տարածության և ազատության չհարգելու կամ սխալ ընկալելու հետ։

Անձնական տարածության ըմբռնումը

 Հայկական հասարակությունում անձնական տարածքը հաճախ չի բաժանվում հստակ սահմաններով։ Շատ ընտանիքներում ընդունված չէ, որ որևէ ընտանիքի անդամ կարող է ունենալ «իրենց սեփական անկյունը»՝ լինի դա ֆիզիկական իմաստով (օրինակ՝ առանձին սենյակ), թե հոգեբանական իմաստով (կարծիք, ցանկություն, կարիքներ)։ Տնային միջավայրը շատ հաճախ ընկալվում է որպես ընդհանուր տարածք, որտեղ բոլորը կարող են խառնվել իրար գործերին՝ «քանի որ ընտանիք են»։

Ծնողական վերահսկողություն

 Ծնող-երեխա հարաբերություններում հայկական ընտանիքներում հաճախ նկատվում է չափազանց մեծ վերահսկողություն։ Դա կարող է արտահայտվել երեխայի մասնագիտության, ընկերների ընտրության կամ նույնիսկ հագուստի վերաբերյալ որոշումներում։ Շատ դեպքերում սա արդարացվում է հոգատարությամբ ու լավություն անելու մտադրությամբ, բայց երեխաների տեսանկյունից այն կարող է ընկալվել որպես ազատության սահմանափակում։ Արդյունքում, երիտասարդները երբեմն ստիպված են գաղտնի պահել որոշումներ, որոնք ուրիշ միջավայրում կհամարվեին իրենց բնական իրավունքները։

Ամուսնական հարաբերություններում սահմանների խախտումը

 Հայկական ամուսնական հարաբերություններում ևս հաճախ չեն հստակեցվում անհատական ազատության սահմանները։ Ամուսիններից ակնկալվում է, որ իրար հետ անընդհատ կիսվեն ամեն ինչով՝ կարծիքից մինչև ժամանակի տնօրինում։ Թեպետ այս մոտեցումը կարող է ապահովել սերտ կապ և վստահություն, այն նաև կարող է հանգեցնել անձնական ինքնության մարելուն, եթե չհարգվի մեկի ինքնուրույնության անհրաժեշտությունը։

 Ավելին՝ որոշ ընտանիքներում ծնողները շարունակում են ակտիվորեն միջամտել արդեն ամուսնացած զավակների ընտանեկան կյանքին՝ խախտելով նորաստեղծ ընտանիքի սահմանները։

Մշակութային պատճառներ

 Այս երևույթի մշակութային հիմքերը հասկանալի են։ Դարերով հայ ընտանիքը գործել է որպես միասնական տնտեսական և սոցիալական միավոր, որտեղ յուրաքանչյուր անդամ կախված է եղել մյուսից։ Անձնական ազատությունը հաճախ համարվել է որպես անհատականություն ընդգծող և «ընտանիքից դուրս» մտածողություն։ Բացի այդ, պատմական անհաստատությունը՝ պատերազմները, ցեղասպանությունը, գաղթերը՝ նպաստել են ընտանիքի ներսում միության կարևորությանը, և այս կապի ամրությունը գերադասվել է անհատական ինքնության հաշվին։

Փոփոխվող իրականություն

 Այնուամենայնիվ, ժամանակակից իրականությունը բերում է նոր պահանջներ։ Երիտասարդ սերունդը, որ մեծանում է համացանցի և բաց աշխարհայացքի պայմաններում, ավելի մեծ ուշադրություն է դարձնում անձնական սահմաններին ու ինքնորոշմանը։ Նրանք ակնկալում են, որ ընտանիքը ընդունի իրենց որոշումներն ու ընտրությունները՝ լինի դա կարիերայի, փոխհարաբերությունների կամ ապրելակերպի հարցում։ Իսկ դա հաճախ բախվում է ավանդական սերունդների տեսակետի հետ։

Հնարավոր լուծումներ

 Անձնական տարածքի հարցը լուծելու համար անհրաժեշտ է երկկողմանի գիտակցում։ Մեծերը պետք է ընդունեն, որ երեխաների կամ զավակների անկախությունը չի նշանակում անտարբերություն կամ օտարում։ Նրանց պետք է օգնել կայանալ՝ առանց վերահսկելու։ Երիտասարդներն էլ պետք է հասկանան, որ փոխզիջումը անբաժան մասն է ընտանիքի հարաբերությունների։ Անձնական ազատությունն ու ընտանեկան պարտականությունները պետք է համահունչ զարգանան։

 Հասարակական ու կրթական մակարդակներում ևս կարիք կա ձևավորել հստակ պատկերացումներ անձնական սահմանների, փոխադարձ հարգանքի և առողջ հարաբերությունների մասին։ Դպրոցներում, բուհերում և մեդիայում հնարավոր է զարգացնել թեմաներ, որոնք օգնում են թե ծնողներին, թե երիտասարդներին գիտակցել և ընդունել միմյանց դիրքորոշումները։