Դեռահասի ինքնագնահատականի առանձնահատկությունները հուզական վիճակում

 

Դեռահասության շրջանը մարդու կյանքի կարևորագույն փուլերից է, երբ տեղի են ունենում մի շարք ֆիզիոլոգիական, հոգեբանական և սոցիալական փոփոխություններ։ Այս շրջանը բնութագրվում է ինքնության ձևավորմամբ, ինքնավերլուծության խորացմամբ և շրջակա աշխարհի ու անձնական ներհայեցողության միջև ներքին կոնֆլիկտներով։ Դեռահասի ինքնագնահատականը՝ որպես նրա ես-ի ընկալման և գնահատման ձև, այս շրջանի կարևորագույն հոգեբանական կառույցներից է։ Այն դինամիկ համակարգ է, որն ակտիվորեն ձևավորվում է արտաքին և ներքին ազդակների ազդեցությամբ, այդ թվում՝ հուզական վիճակների։ 

Ինքնագնահատականը հաճախ փոխկապակցված է դեռահասի հուզական փորձառության, սոցիալական փոխհարաբերությունների և իրական կամ ընկալված հաջողությունների հետ։ Հուզական լարվածության, տագնապայնության կամ դեպրեսիվ վիճակների պայմաններում ինքնագնահատականը հաճախ խեղաթյուրված է դառնում, ինչն իր հերթին ազդում է դեռահասի վարքի, ընտրությունների և սոցիալական ինտեգրման վրա։

Դեռահասները հակված են չափազանցությունների՝ իրենք իրենց նկատմամբ։ Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ նրանք երբեմն ունենում են ոչ ռեալիստական բարձր կամ ցածր ինքնագնահատական՝ կախված իրենց հուզական ֆոնի բնույթից։ Օրինակ՝ չընդունված լինելու զգացումը, համադասարանցիների կողմից մերժումը կամ ընտանեկան դժգոհ մթնոլորտը կարող են ձևավորել նվազված ինքնագնահատական։ Այս վիճակներում դեռահասը կարող է ինքն իրեն ընկալել որպես անկարող, ոչ գրավիչ կամ անընդունելի։ Հակառակ դրական սոցիալական պայմանները և աջակցող միջավայրը կարող են բարձրացնել ինքնագնահատականը, սակայն եթե այն չի հիմնվում իրական կարողությունների վրա, կարող է դառնալ ոչ կայուն։ Հուզական վիճակները, ինչպիսիք են սթրեսը, անորոշությունը կամ անհանգստությունը, ազդում են ոչ միայն ինքնագնահատականի մակարդակի, այլ նաև դրա հետևողականության վրա։ Շատ դեռահասներ ներկայացնում են փոփոխական ինքնագնահատական՝ օրերից օրեր, անգամ ժամերից ժամ տարբեր ընկալումներ ունենալով իրենց մասին։ Սա բարդացնում է ոչ միայն ներքին ինքնամշակման գործընթացները, այլ նաև արտաքին արձագանքների ընկալումը։ Միևնույն արձագանքը տարբեր հուզական վիճակներում կարող է տարբեր կերպ ընկալվել․ գովեստը մի դեպքում կարող է բարձրացնել վստահությունը, իսկ մյուս դեպքում ընկալվել որպես անհամոզիչ կամ զվարճանալու փորձ։

Հուզական ոչ կայունությունը նաև խոչընդոտում է դեռահասի ինքնագնահատականի վերանայման և հարմարվողականության կարողությանը։ Երբ դեռահասը տևական ժամանակ գտնվում է նեգատիվ հուզական վիճակներում, նրա ինքնագնահատականը կարող է ցածր մնալ նույնիսկ դրական փոխազդեցությունների պարագայում։ Այս երևույթը հատկապես նկատելի է այն դեպքերում, երբ դեռահասը չունի աջակցող ընտանիք կամ վստահելի մեծահասակ, ում միջոցով հնարավոր է կառուցել ավելի օբյեկտիվ ինքնաընկալում։

Բացի այդ, թվային տեխնոլոգիաների դերը ինքնագնահատականի ձևավորման մեջ գնալով ավելի է աճում։ Սոցիալական մեդիան ստեղծում է համեմատության դաշտ, որտեղ դեռահասները մշտապես տեղադրվում են երևակայական չափանիշների առաջ։ Այդ համեմատությունները, հատկապես հուզական խոցելիության ժամանակահատվածներում, կարող են ուժեղացնել ներքին քննադատությունը և նվազեցնել ինքնագնահատականը։ Այս ֆենոմենը դառնում է առավել մտահոգիչ, երբ հուզական վիճակները հանգեցնում են ինքնամեկուսացման, ցածր մոտիվացիայի և, որոշ դեպքերում, ինքնավնասման վարքագծի։

Ինքնագնահատականի կայունացման և հուզական առողջության պահպանման համար կարևոր են միջավայրի դերը՝ ինչպես ընտանիքի, այնպես էլ դպրոցի և հասակակիցների։ Աջակցող, կայուն և վստահելի հարաբերությունները կարող են ծառայել որպես պաշտպանական մեխանիզմ՝ ոչ միայն բարձր հուզական լարվածության, այլ նաև նեգատիվ ինքնընկալման դեմ։ Այս համատեքստում, մեծահասակների (ծնողներ, ուսուցիչներ, խորհրդատուներ) դերը կարևորվում է՝ իբրև միջնորդ և ուղեցույց, որը կարող է նպաստել դեռահասի ինքնագնահատականի հավասարակշռմանն ու հուզական կայունությանը։

Վերջում կարելի է ասել, որ դեռահասի ինքնագնահատականը ոչ միայն կախված է իր անձնական փորձառություններից, այլ նաև այն միջավայրից, որի մեջ նա գոյություն ունի։ Հուզական վիճակները կարող են խորը և երկարատև ազդեցություն ունենալ այդ ինքնագնահատականի վրա, սակայն ճիշտ մոտեցումներով, աջակցությամբ և կառուցողական միջավայրով հնարավոր է ապահովել դեռահասի հոգեբանական առողջ զարգացումը։