Երաժշտության հոգեբանական ազդեցությունը՝ գիտական տեսանկյունից

 

Երաժշտությունը մարդասիրական մշակույթի անբաժան մաս է և դարեր շարունակ ուղեկցել է մարդու կյանքը տարբեր դրսևորումներով՝ հանդիսանալով ինչպես ինքնարտահայտման միջոց, այնպես էլ հաղորդակցության, հոգևոր փորձառության և զուտ հաճույքի աղբյուր։ Ժամանակակից հոգեբանությունն ու նյարդագիտությունը տարեցտարի ավելացնում են գիտական փաստարկները, որոնք վկայում են երաժշտության տարբեր ձևերի ազդեցության մասին մարդու հոգեկան, ճանաչողական և նույնիսկ ֆիզիոլոգիական վիճակի վրա։

Երաժշտության ընկալումը նյարդաբանական մակարդակում

Երաժշտության ընկալման գործընթացը ներառում է մի շարք նյարդաբանական համակարգեր։ Երբ մարդը լսում է երաժշտություն, լսողական կեղևը վերլուծում է ձայնային ազդանշանները, իսկ առաջամասային կեղևը և ամիգդալան՝ կապված են երաժշտական փորձառության հույզային կողմի հետ։ Դոպամինի արտազատումը՝ երաժշտության ունկնդրման ժամանակ, վկայում է, որ որոշ երաժշտական փորձառություններ կարող են ակտիվացնել «պարգևատրության» համակարգը, ինչպես դա լինում է ուտելիք կամ սոցիալական ճանաչում ստանալու դեպքում։

Երաժշտությունը և հույզերի կարգավորումը

Մարդիկ հաճախ օգտագործում են երաժշտությունը հույզերը կառավարելու նպատակով։ Գիտական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ երաժշտությունը կարող է նպաստել սթրեսի նվազեցմանը՝ իջեցնելով կորտիզոլի մակարդակը։ Միևնույն ժամանակ, այն կարող է օգնել մարդկանց վերապրել և հասկանալ բարդ հույզեր՝ առանց վտանգավոր իրավիճակների իրական փորձառության։ Այդ պատճառով երաժշտությունը կիրառվում է նաև հոգեթերապևտիկ գործընթացներում՝ մասնավորապես երաժշտաթերապիայի մեջ։

Հատկապես նշանակալից է այն, որ տարբեր մշակույթներից մարդիկ երաժշտության միջոցով կարողանում են հասկանալ և վերապրել նույն հույզերը։ Սա ցույց է տալիս, որ երաժշտության հուզական կողմը որոշ չափով ունիվերսալ բնույթ ունի՝ չնայած մշակութային տարբերություններին։

Երաժշտությունն ու հիշողությունը

Երաժշտությունը կարող է խթանել հիշողությունը՝ հատկապես այն դեպքերում, երբ հիշողությունները կապված են որոշակի մեղեդիների հետ։ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ տառապող անձանց շրջանում նկատվել է, որ նրանք հաճախ ճանաչում են և արձագանքում են վաղ տարիների երաժշտությանը՝ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մնացած հիշողությունները խիստ թուլացած են։ Սա կապված է նրանով, որ երաժշտական հիշողությունը ակտիվացնում է ուղեղի այն տարածքները, որոնք հարաբերականորեն ավելի ուշ են վնասվում նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների ժամանակ։

Երաժշտության ազդեցությունը մտավոր ունակությունների վրա

Չնայած հանրաճանաչ «Մոցարտի էֆեկտի» (այդ թվում՝ այն վարկածին, թե Մոցարտի երաժշտության ունկնդրումը բարելավում է ինտելեկտը) սկզբնական ընկալմանը՝ հետագա ուսումնասիրությունները պարզել են, որ երաժշտության ազդեցությունը մտավոր կարողությունների վրա ավելի բարդ է։ Կարճաժամկետ ուշադրության, տարածական մտածողության և մոտիվացիայի բարելավում որոշ դեպքերում հնարավոր է, սակայն այն պայմանավորված է ոչ թե հենց երաժշտության կոնկրետ ժանրով, այլ ունկնդրի անձնական վերաբերմունքով և հուզական ներգրավվածությամբ։

Երաժշտությունը՝ որպես սոցիալական գործիք

Երաժշտությունը կարող է գործել որպես սոցիալական կապ ստեղծող գործիք։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ խմբային երաժշտական գործունեությունը՝ երգեցողությունը կամ նվագը, կարող է նպաստել համախմբմանը, փոխադարձ վստահության և համագործակցության մակարդակի բարձրացմանը։ Սա կիրառվում է կրթական և աշխատանքային միջավայրերում՝ թիմային աշխատանքի խթանման նպատակով։

Երաժշտությունը և անհատական տարբերությունները

Երաժշտության ազդեցությունը չի կարող ամբողջությամբ գնահատվել առանց հաշվի առնելու անհատական տարբերությունները։ Մարդու նախասիրությունները, երաժշտական դաստիարակությունը, հոգեվիճակը և սոցիալական համատեքստը մեծապես որոշում են, թե ինչպես կազդի երաժշտությունը տվյալ պահին։ Ոմանց համար մեղմ ջազը հանգստացնող է, իսկ մյուսների համար այն կարող է լինել ձանձրալի կամ նույնիսկ նյարդայնացնող։

Գիտական տեսանկյունից երաժշտությունը համարվում է հզոր հոգեբանական գործոն, որի ազդեցությունը կարող է լինել բազմազան՝ սկսած հուզական կարգավորումից մինչև սոցիալական կապերի ամրապնդում։ Չնայած այդ ազդեցությունները որոշ դեպքերում կարող են լինել ենթակա անձնական ընկալմանը և մշակութային համատեքստին, ընդհանուր առմամբ, երաժշտության և հոգեկան վիճակի փոխազդեցության վերաբերյալ գիտական տվյալները ամուր հիմք են ստեղծում դրա կիրառման համար կրթական, կլինիկական և սոցիալական ոլորտներում։

Այս ամենը մեզ թույլ է տալիս դիտարկել երաժշտությունը ոչ միայն որպես արվեստի տեսակ, այլ նաև որպես հոգեբանորեն ակտիվ և կիրառական գործիք, որի ուսումնասիրությունը շարունակում է ընդլայնվել՝ զուգընթաց ժամանակակից նեյրոգիտության և հոգեբանության առաջընթացին։