Ի՞նչ է նշանակում լինել հայ այսօր․ ինքնության նոր սահմանումները

 

Հայոց ինքնությունը մշտապես ձևափոխվել է պատմական, քաղաքական, մշակութային ու սոցիալական իրադարձությունների ազդեցությամբ։ Եթե նախորդ դարերում հայ լինելը հիմնականում կապվում էր լեզվի, կրոնի, ազգային պատմության ու ցեղային պատկանելության հետ, ապա 21-րդ դարում այս սահմանումներն աստիճանաբար վերանայվում են։ Գլոբալացման, միգրացիայի, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և փոխադարձ ազդեցությունների դարաշրջանում «հայ լինելը» դառնում է ավելի բազմաշերտ ու բարդ երևույթ։

Ավանդական ինքնության հիմքերը

Երկար ժամանակ հայ լինելը պայմանավորված էր մի քանի հիմնական գործոններով՝

• Լեզու․ Հայերենը՝ արևելահայերեն և արևմտահայերեն տարբերակներով, հայության մշակութային հիմնական կրողն էր։
• Կրոն․ Հայ Առաքելական եկեղեցին ոչ միայն հոգևոր, այլև ազգային ինքնության կարևոր հենասյուն էր։
• Պատմություն․ Ցեղասպանության հիշողությունը, պատմական հայրենիքի կորուստը և սփյուռքյան փորձառությունը ձևավորել են ազգային ինքնության զգալի մասը։
• Ավանդույթներ ու մշակույթ․ Ժողովրդական սովորույթները, ազգային տոները, ճարտարապետությունը, երգարվեստը և խոհանոցը առանձնահատկություն էին տալիս հայությանը։

Այս գործոնները շարունակում են մնալ կարևոր, սակայն նոր իրողություններն այլ շեշտադրումներ են առաջ բերում։

Նոր իրողություններ՝ նոր ինքնություն

21-րդ դարը առաջ է բերում մի շարք գործոններ, որոնք պահանջում են վերաիմաստավորել հայ լինելը։

Սփյուռք և հայրենիք

Հայությունը տարածված է ամբողջ աշխարհում։ Սփյուռքահայության տարբեր հատվածներում ինքնության ընկալումը տարբեր է։ Օրինակ՝ Լիբանանի, Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի կամ ԱՄՆ-ի հայերը հաճախ ունենում են տարբեր լեզվական միջավայր, տարբեր կրթական համակարգեր և տարբեր ինտեգրման մակարդակ։ Նրանց համար հայությունը կարող է արտահայտվել մշակութային արմատների պահպանմամբ, ընտանեկան ավանդույթներով կամ պարզապես՝ ինքնության գիտակցումով։

Իր հերթին, Հայաստանում ապրող հայերը ձևավորում են սեփական սոցիալական և մշակութային իդենտիֆիկացիան՝ տեղական քաղաքական ու տնտեսական պայմանների, կրթական համակարգի, զանգվածային մշակույթի և համաշխարհային գործընթացների ազդեցությամբ։

Լեզվի դերն ու փոփոխությունները

Լեզուն շարունակում է լինել հայության կարևոր բաղադրիչը, բայց համաշխարհային ազդեցությունները նպաստում են լեզվամշակույթի բազմազանությանը։ Շատ սփյուռքահայեր հայերենին զուգահեռ օգտագործում են անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն կամ այլ լեզուներ։ Հայերենը հաճախ պահպանվում է ընտանեկան մակարդակում կամ մշակութային միջոցառումներում, սակայն կարող է երկրորդական դառնալ առօրյա կյանքի բազմաթիվ ոլորտներում։

Հայաստանում ևս լեզուն ենթարկվում է փոփոխությունների՝ նոր տեխնոլոգիաների, առցանց մշակույթի և լեզվաբառապաշարի շարունակական հարստացման շնորհիվ։ Լեզվամշակույթի փոփոխությունները երբեմն ընկալվում են որպես մարտահրավեր, բայց նաև հնարավորություն են նոր լեզվական մշակույթ ձևավորելու համար։

Տեխնոլոգիան և գլոբալացումը

Տեխնոլոգիական առաջընթացը նոր հնարավորություններ է ստեղծում հայ ինքնության համար։ Սոցիալական ցանցերը, առցանց համայնքները և հեռավար կրթությունը հայությանը հնարավորություն են տալիս պահպանելու կապերը՝ անկախ աշխարհագրական դիրքից։ Սփյուռքում ծնված երիտասարդը կարող է առցանց ուսումնասիրել հայոց պատմություն, սովորել հայերեն, մասնակցել վեբինարների կամ համերգների։

Այս ամենի արդյունքում հայ լինելը դառնում է ոչ միայն ծագմամբ, այլ նաև գիտակցված ընտրությամբ պայմանավորված ինքնություն։ Կարելի է լինել հայ՝ առանց հայրենիքում ծնվելու, բայց ունենալով մշակութային կապ, լեզվի իմացություն կամ ազգային ինքնագիտակցություն։

Պատմական հիշողության վերաիմաստավորում

Հայոց ցեղասպանության թեման երկար ժամանակ ձևավորել է հայ ինքնության առանցքային բաղադրիչներից մեկը։ Սակայն այսօր նոր սերունդը փորձում է այս ողբերգությունը վերաիմաստավորել՝ ոչ թե միայն որպես կորստի պատմություն, այլ նաև որպես դիմակայության և վերապրումի խորհրդանիշ։ Այս մոտեցումը կարող է նպաստել դրական ինքնության կառուցմանը՝ անցյալի ցավը հաղթահարելով՝ առանց մոռանալու։

Նոր սերնդի որոնումները

Այսօր հայ երիտասարդների համար ինքնությունը հաճախ ընդլայնված է․ այն ներառում է կրթական, մասնագիտական, մշակութային և անձնական որոնումներ։ Նրանք կարող են լինել հայ և միաժամանակ միջազգային համայնքի լիիրավ անդամներ։ Սոցցանցերը, կրթական ծրագրերը, միգրացիան ու մշակութային փոխանակումները հնարավորություն են տալիս համատեղել հայկական արմատները համաշխարհային բացության հետ։

Այսօր հայ լինելը միանշանակ սահմանում չունի։ Այն առավել քան երբևէ բազմաբնույթ է և ներառում է տարբեր փորձառություններ, լեզվական միջավայրեր, մշակութային շերտեր և ինքնագիտակցության մակարդակներ։ Հայ լինելը կարող է արտահայտվել լեզվով, մշակույթով, ընտանեկան ժառանգությամբ, գիտակցությամբ կամ ընտրությամբ։ Հնարավոր է լինել հայ և միաժամանակ չխզել կապը այլ ինքնությունների հետ։

Այս բազմաշերտությունը կարելի է դիտարկել ոչ թե որպես սպառնալիք, այլ որպես հարստություն, որը թույլ է տալիս հայությանը շարունակել գոյությունը փոփոխվող աշխարհում՝ միաժամանակ պահպանելով ինքնության առանցքային արժեքները և հարմարվելով նոր պայմաններին։