Ազատ կամքի պատրանք. Արդյո՞ք մենք իսկապես վերահսկում ենք մեր ընտրությունները:

 

Ազատ կամքի հայեցակարգը դարեր շարունակ եղել է փիլիսոփայական բանավեճի առարկա: Շատերը կարծում են, որ իրենք լիովին վերահսկում են իրենց որոշումները, սակայն ավելի խորը վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մեր ընտրությունների վրա կարող են ազդել մեր գիտակցությունից դուրս գործոնները: Սա էական հարց է առաջացնում՝ իսկապե՞ս ունենք ազատ կամք, թե՞ դա պարզապես պատրանք է:

  Ազատ կամքի դեմ առաջնային փաստարկներից մեկը դետերմինիզմն է, որը ենթադրում է, որ բոլոր իրադարձությունները, ներառյալ մարդկային գործողությունները, պայմանավորված են նախնական պատճառներով: Համաձայն այս տեսակետի՝ յուրաքանչյուր որոշում, որը մենք ընդունում ենք, արդյունք է անցյալի փորձի, գենետիկ նախատրամադրվածության և արտաքին ազդեցության: Եթե ​​մեր ընտրությունը ձևավորվում է մեր գիտակցական վերահսկողությունից դուրս գործոնների ազդեցության տակ, կարո՞ղ ենք մենք իսկապես պնդել, որ ազատ ենք:

 

 Նյարդաբանական հետազոտությունները հետագայում մարտահրավեր են նետում ազատ կամքի գաղափարին: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ուղեղի նյարդային ակտիվությունը նախորդում է գիտակցված որոշումների կայացմանը: Սա հուշում է, որ մեր ուղեղը որոշումներ է կայացնում նախքան դրանց մասին տեղյակ լինելը: Եթե ​​դա այդպես է, ապա ընտրություն կատարելու մեր զգացողությունը կարող է լինել ոչ թե ազատ կամքի իրական գործողություն, այլ պարզապես հետամնացություն:

 

Չնայած այս փաստարկներին, շատ փիլիսոփաներ և գիտնականներ պնդում են, որ գոյություն ունի ազատ կամքի որևէ ձև: Նրանք առաջարկում են, որ նույնիսկ եթե մեր որոշումների վրա ազդում են արտաքին և ներքին գործոնները, մենք դեռ կարող ենք մտածել, գնահատել և ընտրել այլընտրանքների միջև: Այս հեռանկարը, որը հայտնի է որպես համատեղելիություն, հուշում է, որ ազատ կամքը և դետերմինիզմը կարող են գոյակցել:

 

  

Ի վերջո, հարցը, թե ազատ կամքը իրական է, թե պատրանք, մնում է չլուծված: Թեև գիտական ​​և փիլիսոփայական հեռանկարները երկու կողմերի համար էլ համոզիչ փաստարկներ են տալիս, ընտրությունների փորձը մեզ համար իրական է թվում: Անկախ նրանից, թե այս զգացումը պատրանք է, թե ոչ, այն շարունակում է ձևավորել մարդկային վարքագիծը և պատասխանատվության, բարոյականության և անձնական ինքնության մեր ըմբռնումը: