Ազգային ժառանգություն՝ Գառնի-Գեղարդից մինչև Արցախ-Շուշի ու Գանձասար

 Հայաստանը պատմականորեն համարվում է աշխարհի ամենահին քաղաքակրթական կենտրոններից մեկը՝ հարուստ մշակութային, կրոնական և ճարտարապետական ժառանգությամբ։ Գառնիի հեթանոսական տաճարից մինչև Գանձասարի վանական համալիր այս ժառանգությունը ոչ միայն արտացոլում է հայ ժողովրդի բազմադարյան պատմությունը, այլև հավերժացնում է ազգային ինքնությունը։  

Գառնիի հեթանոսական տաճարը

 Գառնիի տաճարը, որը կառուցվել է մ.թ. 1-ին դարում, Հայաստանի հելլենիստական ժառանգության ամենավառ վկայություններից է։ Տաճարի ճարտարապետությունը զարմանալի համադրություն է հույն-հռոմեական և հայկական տարրերի։ Գառնիի մերձակայքում գտնված ավազանի և թագավորական պալատի մնացորդները ևս փաստում են նրա երբեմնի փառքը։  

Գառնիի տաճարը ոչ միայն պատմական հուշարձան է, այլև հոգևոր ու մշակութային կենտրոն, որը շարունակում է հիացնել այցելուներին իր գեղեցկությամբ և խորհրդավորությամբ։  

Գեղարդավանք՝ քարերի հրաշք

 Գառնիից ոչ հեռու՝ Ազատ գետի ձորում, գտնվում է Գեղարդավանքը՝ մի վանական համալիր, որն ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։  Գեղարդը (ծագում է «Սուրբ Գեղարդից») իր անվանումը ստացել է այն պանծալի նիզակից, որով ըստ ավանդության խոցվել է Քրիստոսը։  

 Գեղարդավանքի կիսաքարայր տաճարները իրենց զարմանալի ձևերով ու մանրակրկիտ քանդակներով վկայում են միջնադարյան հայ ճարտարապետության բարձրագույն վարպետության մասին։ Այս վայրի բնական գեղեցկությունն ու հոգևոր աշխարհը այցելուների համար առանձնահատուկ նշանակություն ունեն։

Արցախի գանձը՝ Գանձասարի վանք

 Արցախում գտնվող Գանձասարի վանքը 13-րդ դարի հայկական ճարտարապետության գոհարներից է։ Այն կառուցվել է Խաչենյան իշխանության օրոք և երկար տարիներ եղել է ինչպես կրոնական, այնպես էլ մշակութային կենտրոն։ Վանքի կենտրոնական եկեղեցին՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչը, հայտնի է իր բարդ քարարվեստով, որը ներառում է մանրամասն քանդակներ և զարդանախշեր։  

Գանձասարը ոչ միայն հոգևոր վայր է, այլև ազգային դիմադրության խորհրդանիշ, որը հիշեցնում է Արցախի պատմության դժվարին, բայց հերոսական դրվագները։  

Շուշի՝ հայոց մշակութային և պատմական կենտրոն

 Շուշին, որը հաճախ անվանում են "Արցախի մարգարիտ", պատմական քաղաք է, որը դարեր շարունակ եղել է հայկական մշակույթի, կրթության և հոգևոր կյանքի կարևոր կենտրոններից մեկը։ Այն գտնվում է Արցախի բարձրադիր մասում՝ ռազմավարական և գեղատեսիլ դիրքով, ինչը դարեր շարունակ դարձրել է այն ինչպես մշակութային, այնպես էլ ռազմական կարևոր հանգույց։

 Պատմության ընթացքում Շուշին բազմիցս ենթարկվել է ռազմական և քաղաքական հարձակումների։ 1920 թ. Շուշիի հայ համայնքը կրել է ողբերգական կոտորած, որը մեծ վնաս հասցրեց քաղաքի ազգային կազմին։ Այնուամենայնիվ, Շուշին վերածնվել է 20-րդ դարի վերջում՝ Արցախի ազատագրական պայքարի ընթացքում։

1992 թ. Շուշիի ազատագրումը Արցախի ժողովրդի համար դարձավ ազգային հաղթանակի խորհրդանիշ։ Սակայն 2020 թ. պատերազմի արդյունքում քաղաքը կրկին հայտնվեց ծանր իրավիճակում՝ դառնալով հայոց ժառանգության պաշտպանության նոր մարտահրավեր։

 Պատմական այս վայրերի միավորող գիծն ազգային ինքնության ուժն է, որն արտահայտվել է թե՛ քարերի վրա քանդակված պատմությամբ, թե՛ սերնդեսերունդ փոխանցված հավատքով։ Այս ժառանգությունը ոչ միայն հայ ժողովրդի անցյալի վկան է, այլև նրա ապագայի հիմքը՝ որպես մշակութային հարուստ ժառանգություն ունեցող ազգ։