Կա՛նք։ Պիտի լինե՛նք։ Ու դեռ – շատանա˜նք:

     Ուզեցին մի հայ թողնել,            Եվ այն էլ թանգարանում…  Գարուն ա, ձուն ա արել…

 Սա Հայ ՄԵծն գրող Պարույր Սևակի «Ղօղանջ Եղեռնական»- ից մի փոքրիկ հատված է, որը, կարելի է ասել ամբողջովին նկարագրում է Օսմանյան Կայսրության ոճրագործության բուն նպատակը ընդդեմ մի ողջ ազգի:

Ապրիլի 24-ը ողջ աշխարհով մեկ սփռված հայության սգի օրն է, միլիոնավոր անմեղ զոհերի հիշատակի օրը: 1915 թ ապրիլի 24-ին թուրքի սրով մորթվեց մի ողջ ժողովուրդ, հազարավոր մանուկների ու ծերերի օգնության կանչերին ոչ ոք չարձագանքեց, հայազգի աղջիկներին և հղի կանանց իրենց դեռ չծնված երեխաների հետ ստորացրեցին և սպանեցին: Այդ օրից անցել է 103 տարի, բայց այդ դաժան իրականությունը եղել է ու կմնա հայերի գենետիկ հիշողության մեջ:  

Թուրքերի ոճիրը հայ ազգի դեմ նախապես մշակված ու սառնասրտորեն պլանավորված բնաջնջման ծրագիր էր, որն էլ նրանք ամենայն դաժանությամբ իրագործեցին մի քանի փուլով:

Նախ նրանք բանակ զորակոչեցին  բոլոր 15-45 տարեկան հայ տղամարդկանց: Նրանց զինաթափեցին 50-100 հոգանոց խմբերով առանձին-առանձին բնաջնջեցին և  բռնագրավեցին հայերի սակավաթիվ զենքն ու զինամթերքը:

Այնուհետև հաջորդ փուլը սկսվեց: Թուրքերը իրականացրեցին հայ մտավորականության` քաղաքական, մշակութային և ռազմական գործիչների ոչնչացումը:1915թ.-ի ապրիլի 24-29-ը թուրքերը Կոստանդնուպոլսում     ձերբակալեցին շուրջ 800 մտավորականների, որոնց  աննկարագրելի տանջանքերի ենթարկեցին և սպանեցին: Թուրքի սրի զոհերն էին հայ ազգի նվիրական հայորդիներ` Ռուբեն Սևակը , Սիամանթոն, Գրիգոր Զոհրապը, Դանիել Վարուժանը և այլ առաջադեմ մտածողներ…

Արդեն երրորդ փուլում, իրեն բնորոշ ստորությամբ, թուրքը սկսեց կոտորել անպաշտպան մնացած հայությանը, ,մասնավորապես կանանց , ծերերին և երեխաներին: Հայերին կա՜մ ստիպում էին ուրանալ քրիստոնեությունը, կա՜մ սպանում էին, կա՜մ ստիպում բռնել գաղթի ուղին: Մեկ տարվա ընթացքում բռնի մահմեդականացվեց 200 000 հայ: Գաղթական դարձավ և աշխարհով մեկ սփռվեց ավելի քան 1 000 000 հայ: 1915-1916 թվականներին ոչնչացվեց մոտ 1 500 000 հայ: Սակայն այսքանով հայերի նկատմամբ թուրքական ոտնձգությունները չավարտվեցին: Երիտթուրքերի 1918 թվականին Անդրկովկաս կատարած արշավանքի ժամանակ սպանվեց մոտ 500 000, իսկ 1920-1922 թվականների քեմալական կառավարության ջարդի արդյունքում` 260 000 հայ: Ընդհանուր առմամբ, 1895-1922թթ. սպանվեց ավելի քան 2 500 000 հայ:

Ամեն տարի ապրիլի 24-ին միլիոնավոր հայեր համախմբված գնում են Ծիծեռնակաբերդի բարձրունք, որտեղ անմար կրակի ամեն կայծի մեջ նահատակված միլիոնուկես հայերից յուրաքանչյուրի անմար հոգին է: Ամեն տարի հայը ապրում է հույսով, որ թուրքը վերջապես կնդունի այդ կոտորածի փաստը:

Մի շարք երկրներ արդեն ընդուն էլ են այս ոճրագործությունը որպես ազգի դեմ  նպատակաուղղված կոտորած, սակայն շատերն ել խուսափում են օգտագործել այդ տերմինը:

Ես ցանկանում եմ , որ մեր ազգը էլ ողբերգություն չապրի, որ հայ ազգը կորուստներ չունենա, մեր մայրերը չլացեն, երեխաները լինեն առողջ ու երջանիկ: Թող ողջ աշխարհով մեկ սփռված հայերի տներում վառվի օջախի անմար կրակը, որը ոչ մի թութք, ոչ մի ուրիշ բանսարկու չի կարողանա մարել: Հայը եղել է , կա ու միշտ կլինի:

                                                                   * * *

                                      Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում‚

                                          Բայց մեզ էլ գիտենք –
                                          Մեզ հայ են ասում:
                                          Եւ ինչու՞ պիտի չհպարտանանք…
                                          Կա՛նք։ Պիտի լինե՛նք։ Ու դեռ – շատանա˜նք:

                                                                                                           
                                                                                                             Պ. Սևակ

Մարիամ Սարգսյան