ՄԱՐԴՈՒ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Հիշողություն, իմացական գործընթաց է, որը կոչված է կուտակելու, պահպանելու և վերարտադրելու ձեռք բերված փորձը։ Հիշողության գործընթացները չորսն են մտապահումը, պահպանումը, վերարտադրումը և մոռացումը։

Հիշողությունն Ըստ որակի կարելի է բաժանել հետևյալ խմբերի

Պատկերավոր

Պատկերավոր հիշողությունը զգայական ինֆորմացիայի պահպանումն է, հիշողություն՝ պատկերացումների, կյանքի և բնության պատկերների, ինչպես նաև ձայների, հոտերի և համերի։ Այն լինում է տեսողական, լսողական, շոշափելիքի, համային, հոտառության։ Տեսողական և լսողական հիշողությունները սովորաբար լավ զարգացած են և առաջնային դեր են խաղում բոլոր նորմալ մարդկանց կյանքում։ Շոշափելիքի, համի և հոտառության հիշողությունները որոշ վերապահումներով կարելի է անվանել մասնագիտական տեսակներ։

Պատկերային

Հիշողության հատուկ արտահայտչաձև է, հիմնականում դիտողական տպավորությունների, որոնք թույլ են տալիս պահպանել և վերարտադրել ընկալած առարկայի կամ երևույթի կենդանի պատկերը։ Պատկերային հիշողություննայս կամ այն չափով բնորոշ է յուրաքանչյուրին, հատկապես մանկության, դեռահասության շրջանում։ Էյդետիկ հիշողությունը առարկայի վերարտադրումն է իր բոլոր մանրամասնություններով, որոնք տվյալ պահին չեն ներգործում տեսողական անալիզատորների վրա։ Էյդետիկ պատկերները սովորականներից տարբերվում են նրանով, որ մարդը կարծես շարունակում է ընկալել առարկան, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ այդ առարկան բացակայում է։

Տպավորության

Իմպրինտինգը տպավորվելու մեխանիզմը  դա  հիշողության մեջ որոշակի ինֆորմացիայի ֆիքսումն ու ամրագրումն է։ Տպավորումն իրականանում է կյանքի կոնկրետ փուլերում՝ մանկության և դեռահասության շրջաններում։ Հիշողության մեջ ֆիքսվում են օբյեկտները և դրանց հատկանիշները։ Այդ օբյեկներն են՝ ծնողների, քույրերի, եղբայրների, թշնամիների կերպարները, ծննդավայն իրեն բնորոշ առանձնահատկություններով։

Ռեմինիսցենցիա   վերհիշում

Ռեմինիսցենցիան հիշողության ամենահետաքրքիր արդյունքներից է։ Այն ինչ-որ բանի պատահական ոչ կամածին մտաբերումն է։ Մի բանի, որը վաղուց մոռացվել է և, որը երկար ժամանակ մարդը չէր կարողանում հիշել։

Ռեմինիսցենցիան իրականանում է հետևյալ պայմաններում՝

1) երբ մարդը վաղուց սովորել, մտապահել և գիտի համապատասխան նյութը,

2) երբ մարդն առաջին անգամ չէ, որ փորձում է վերհիշել նյութը,

3) երբ մարդու մոտ տվյալ նյութը հիշելու պահանջմունքը պահպանվում է։

Բառատրամաբանական

Բառատրամաբանական հիշողությունը արտահայտվում է մարդկանց մտքերի մտապահման և վերարտադրման մեջ։ Մարդ հիշում և վերարտադրում է մտքերը, որ առաջացել են մտորելու, տրամաբանելու պրոցեսում, հիշում են կարդացած գրքի, ընկերների հետ խոսակցության բովանդակությունը։ Հիշողության այս տեսակի առանձնահատկությունն այն է, որ մտքերը լեզվից առանձին գոյություն չունեն, այստեղից էլ բխում է անվանումը՝ խոսքային-տրամաբանական։

Շարժողական

Շարժողական հիշողությունը տարբեր շարժումների և դրանց համակարգերի մտապահումը, պահպանումն ու վերարտադրումն է։ Հիշողության այս տեսակի նշանակությունը կայանում է այն բանում, որ այն տարբեր գործնական և աշխատանքային հմտությունների հիմք է, որոնք հավասարազոր են քայլի, գրելու և այլ հմտությունների։ Սովորաբար շարժողական հիշողության չափանիշ է հանդիսանում մարդու ֆիզիկական ճկունությունը, աշխատանքում արագ կողմնորոշվելու կարողությունը։

Հուզական

Հուզական հիշողությունը կողմնորոշված է զգացմունքների վրա։ Մարդու կողմից ապրված և հիշողության մեջ պահպանված զգացմունքները հանդես են գալիս կամ որպես գործունեության խթան, կամ որպես գործունեությունից հետ պահող ուժ, քանի որ դրանք անցյալում առաջ են բերել բացասական ապրումներ։ Այլ մարդկանց կարեկցելու կարողությունը կապված է հուզական հիշողության հետ։

Կարճատև հիշողությունը բնութագրվում է ընկալվող ինֆորմացիայի շատ կարճաժամկետ պահպանմամբ։ Կարճատև հիշողության ծավալը յուրաքանչյուր մարդու համար անհատական է։ Առանց կարճատև հիշողության անհնար է երկարատև հիշողության նորմալ կարողությունը։ Վերջինիս մեջ կարող է ներթափանցել և երկարատև ամրապնդվել միայն այն, ինչ երբևէ եղել է կարճատև հիշողության մեջ։ Այս պատճառով կարճատև հիշողությունը հանդես է գալիս որպես ինքնատիպ զտիչ, որն անցկացնում է միայն անհրաժեշտ, արդեն ընտրված ինֆորմացիան երկարատև հիշողության մեջ։ Օպերատիվ հիշողություն հասկացությամբ առանձնացնում են պրոցեսները, որ սպասարկում են մարդու կողմից անմիջականորեն իրականացվող ակտուալ գործողությունները։ Որևէ մաթեմատիկական հաշվարկ կատարելիս մենք այն կատարում ենք մաս առ մաս և հաշվարկների կատարման ընթացքում տարբեր թվեր հիշողության մեջ ենք պահում։

Հիշողութունն ինֆորմացիայի կոդավորման, պահպանման և վերարտադրման գործընթաց է: Հիշողությունը բարդ գործընթաց է և կապված է անձի և դրա հետաքրքրությունների, ինքնաընկալման, ինքնակենսագրական պատմության հետ: Հիշողությունը լինում է կարճաժամկետ և երկարաժամկետ: Կարճաժամկետ հիշողությունը տևում է մի քանի վայրկյանից մինչև մի քանի րոպե: Հիշողության այս տեսակն բավականաչափ ուսումնասիրված է: Այն գործում է գլխուղեղի ճակատային և գագաթային կեղևների մասնակցությամբ և կապված է ակուստիկ մտապահման հետ: Երկարաժամկետ հիշողության համար առանցքային են իմաստավորման գործընթացները, և բարդ է որոշել, թե որն է երկարատև հիշողության ֆիզիոլոգիական հիմքը. ուղեղն ամբողջովին է մասնակցում հիշողությանը: Տրավմատիկ ու անցանկալի հիշողություններն, այնուամենայնիվ, բացասաբար են ազդում գլխուղեղի ֆիզիկական վիճակի վրա:

Հոգեթերապևտիկ ոլորտում հիշողության հետ աշխատանքը վերաբերում է բացասական հուշերի հուզական շտկմանը և դեպի սառը հիշողություն տեղափոխությանը: Հոգեվերլուծության մեջ հիշողությունը կապվում է անգիտակցականի, ենթագիտագիտակցության և գիտակցության հետ: Զ. Ֆրոյդը կարևորում էր մանկական հիշողությունների դերը անձի ձևավորման և կայացման գործում: Հիշողությունները չեն մոռացվում, այլ տեղափոխվում են ենթագիտակցություն: Հիշողության հետ հոգեվերլուծական աշխատանքի հիմքում հուշերը գիտակցական դաշտ բերելն է:

Դեժավյուն թվացյալ կրկնվող իրավիճակն է. մարդուն թվում, որ նրա վերապրումը կրկնվող է, թեև այն առաջին անգամ է տեղի ունենում: Ըստ վարկածներից մեկի, հիշողության ընթացքում մարդ ոչ միայն որոշակի իրավիճակ է վերակառուցում, այլև ինքն իր եսն է վերակառուցում այդ իրավիճակում այնպիսին, ինչպիսին եղել է այդ ժամանակ: Ինքնաընկալման և հիշողության կապն այնքան ուժեղ է, որ շղթայական կապ է ձևավորվում. անձի համար կարևոր իրավիճակը սկսում է հիշողություն թվալ:

Հիշողության ուսումնասիրություններում կարևոր է մոռացման մեխանիզմների հետազոտությունը: Մոռացումը հաճախ դասվում է հիշողական փուլերի շարքին: Հիշողության մասին գիտելիքը սահմանափակված է մոռացության մասին մեր գիտելիքի պակասով՝ հիշողության վերացման և պահպանման, դրա ֆիզիկական նախադրյալների, և այլն:

Մարդու հիշողությունը անսահմանափակ հնարավորություններ ունի: Այդ մասին վկայում են փաստերը, որոնք հայտնի են մարդկությանը դեռևս հնագույն ժամանակններից: Գիտնականները կարծում են, որ հնագույն մարդկանց հիշողությունը ավելի զարգացած է եղել: Նախքան տպագրական մեքենանաների ստեղծվելը, գրքերը ձեռագիր էին գրում: Այդ ժամանակ մարդիկ ավելին էին պահանջում իրենց հիշողությունից, քան հիմա:

Օրինակ` փիլիսոփա և գրող Սենեկան կրկնել է 2000 բառ, որը նա լսել է միայն մեկ անգամ: Իսկ ահա նրա աշակերտներից մեկը միշտ հիշում էր այն ամենը, ինչ լսում էր:

Ռազմական առաջնորդ և նշանավոր գործիչ Ֆեմիստոկոլը անգիր հիշում էր Աթենքի 20.000 բնակիչներին:

Ալեքսադր Մակեդոնացու բանակում շուրջ 30.000 զինվոր կար: Նա գիտեր նրնացից յուրաքանչյուրին և անունով և արտաքինով:

Մոսկվայի կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր Ֆ. Բուզոնին անհվանական հիշողություն ուներ: Նա անգիր կարողանում էր հիշել ցանկացած երգ, որ լսում էր:

Ամերիկացի շախմատիստ Փոլ Մորֆին կարողանում էր խաղալ շախմատ առանց շախմատային տախտակին նայելու:

by Mariam Sargsyan